Γράφει ο Πάνος Κολοκοτρώνης
Δεν ξέρω κατά πόσο η επισήμανση του επικεφαλής της Παγκόσμιας Τράπεζας, ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε πορεία σύγκρουσης, δημιουργεί προβληματισμό.
Υποθέτω ότι οι «εξουσιαστικές ελίτ», κατά την προσφιλή έκφραση του Κουρτ Λενκ, γνωρίζουν αυτή την πορεία –αποκαλύπτεαι μέσω στατιστικής για όσους ξέρουν να διαβάζουν.
Για παράδειγμα εάν οι Έλληνες πολιτικοί δεν έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους, ότι ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας- συχνά αποκαλείται και «επαναστάτες του καναπέ»- επιλέγει τη σιωπή, χωρίς αυτή η σιωπή όμως να αποτελεί και λαϊκή συναίνεση –κατ’ αντιδιαστολή με τη σιωπή του λαού που «εξέλεξε» τον Ελευθέριο Βενιζέλο σε εκείνον τον ιστορικό λόγο που εκφώνησε στο Σύνταγμα πριν έναν περίπου αιώνα- τότε το πρόβλημα είναι μεγάλο.
Σαφές είναι ότι η επισήμανση που έκανε ο Τζιμ Γιονγκ Κιμ, ότι δηλαδή ο κόσμος βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης, δεν πρέπει να εκπλήσσει. Άλλωστε, πλήθος κοινωνιολόγων χύνει σήμερα μελάνι για τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης.
Εκεί που το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δια στόματος Κριστίν Λαγκαρντ θεωρεί ότι οι επικαιροποιημένες προβλέψεις του για την παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι μάλλον πιο αισιόδοξες, η Παγκόσμια Τράπεζα, αλλά και στελέχη του ίδιου του Ταμείου βλέπουν αυτή …την πρόοδο να απειλείται από πολιτικά κινήματα που ευνοούν τα εμπόδια στο εμπόριο, την απομόνωση, τη στρατιωτική επιθετικότητα και άλλα μέτρα.
Η αναφορά εδώ σαφώς και παραπέμπει στη νέα πολιτική που φέρνει στο προσκήνιο η διοίκηση Τραμπ στις ΗΠΑ. Μια πολιτική που τρομάζει τις παγκόσμιες αγορές, καθώς για μεν τις ΗΠΑ μπορεί να αποτελέσει ανάχωμα στην ασυδοσία της παγκοσμιοποίησης, για δε τις υπόλοιπες αγορές, εμπόδια στην «πρόοδο».
Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, αυτό το «εμπόδιο στην πρόοδο» υποκρύπτει και τον φόβο για το πως μπορεί να αντιδράσει η κάθε κοινωνία και το άτομο μεμονωμένα βλέποντας ζοφερό το μέλλον του. Συντελείται, δηλαδή, μια στροφή στον συντηριτισμό, στη διατήρηση των κεκτημένων, όπως θα έλεγαν οι πολιτικοί επιστήμονες.
Έναν συντηρητισμό, όμως, ο οποίος είναι θεμιτός για τις κοινωνίες, οι οποίες θεωρούν ότι αυτό που καλείται «πρόοδος» δεν είναι πρόοδος για τους ανθρώπους, αλλά για τους αριθμούς.
Είναι προφανές ότι οι Καταλονοί δεν έχουν κάτι εναντίον των Ισπανών και αναγνωρίζουν την Ισπανική τους ταυτότητα, όπως ο Κρητικός αναγνωρίζει την ελληνική του ταυτότητα. Όμως γιατί ο ιταλικός βορράς να πρέπει να πλήττεται εξαιτίας του ιταλικού Νότου;
Αντίστοιχο είναι και το σκεπτικό των Βορειοευρωπαίων: Γιατί πρέπει ο Γερμανός Λίντνερ να πληρώνει τον τεμπέλη Έλληνα; Πολύ απλοϊκό ερώτημα, βεβαίως, για έναν πολιτικό του FDP ο οποίος γνωρίζει ότι στην πράξη ο Έλληνας είναι αυτός που πληρώνει τον Γερμανό.
Εδώ, βεβαίως, τίθεται και το εθνολογικό ζήτημα. Επειδή ο Λομβαρδός είναι Ιταλός, όπως ο Κρητικός είναι Έλληνας. Κατ’ αντίθεση με το εθνολογικό μωσαϊκό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το κρίσιμο ζήτημα είναι κατά πόσο εν τέλει οι συνθήκες παγκοσμιοποίησης, όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα, οδηγούν στην «ανάδειξη» των τοπικών κοινωνιών-όταν διατυπωνόταν αυτή η θεωρία, αφορούσε κυρίως στην κουλτούρα και τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες- και φυσικά αν αυτή η «ανάδειξη» είναι εν τέλει θεμιτή ή εμπόδιο σε αυτό που κάποιοι θεωρούν πρόοδο.
Ο Κιμ της Παγκόσμιας Τράπεζας θεωρεί, από την πλευρά του, ότι η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη επειδή η πλήρης αυτοματοποίηση της παραγωγής θα οδηγήσει την πλειονότητα των εργαζομένων στην ανεργία σε παγκόσμιο επίπεδο.”Εάν οι φιλοδοξίες σου αρχίζουν να ανεβαίνουν αλλά τότε δεν υπάρχει καμία ευκαιρία, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ευπάθεια, σύγκρουση, βία”, δήλωσε ο Κιμ για να συνειδητοποιήσει ότι “οδεύουμε σε μια πορεία σύγκρουσης”.
“Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια αίσθηση έκτακτης ανάγκης για επενδύσεις σε ανθρώπους, που πιστεύουμε ότι είναι αναγκαίο δεδομένου του τρόπου… που η παγκόσμια οικονομία αλλάζει”.
Βεβαίως, η «επένδυση την Παιδεία» που προτείνει σε αυτή την περίπτωση ο Κίμ, περισσότερο παραπέμπει σε ένα μέσο καταστολής, παρά σε ουσιαστική δεξιότητα, σε επένδυση στον άνθρωπο με στόχο την εργασία, η οποία σε τελευταία ανάλυση χάνεται.
Σε μορφώνω ώστε ακόμη κι αν δεν έχεις δουλειά να είσαι «μορφωμένος», ή σε εκπαιδεύω ώστε όταν δεν θα έχεις δουλειά να μην αντιδράς;
Με λίγα λόγια αυτές οι παγκόσμιες νησίδες σιωπής, υποκρύπτουν στα μάτια της Παγκόσμιας Τράπεζας τους νέους «θύλακες αντίδρασης» στην παγκοσμιοποίηση;
Η απάντηση είναι μάλλον πολύπλοκη, αλλά προφανής. Ίσως, γι’ αυτό τελικά οι στίχοι του Robert Bellah αποκτούν σήμερα ιδιαίτερη σπουδαιότητα: «Όποιοι κι αν είναι οι κόποι και οι προσδοκίες σου μέσα στην θορυβώδη σύγχυση του βίου, να διατηρείς ειρήνη με την ψυχή σου. Παρά την ψευτιά, την σκλαβιά και τα συντριμμένα όνειρα, παραμένει ένας όμορφος κόσμος».
